Είναι ανήθικο ένα lockdown μόνο για ανεμβολίαστους;

17-11-2021










Με την Αυστρία να γίνεται η πρώτη χώρα της Ευρώπης που επιβάλλει lockdown μόνο σε ανεμβολίαστους, και με τα υπόλοιπα κράτη να υιοθετούν στην πλειονότητά τους μέτρα περιορισμού που στρέφονται κυρίως εναντίον της ίδιας πληθυσμιακής ομάδας, νέα ερωτήματα προκύπτουν.
Είναι σωστός αυτός ο διαχωρισμός; Είναι ηθικός ή πρόκειται για ένα άδικο μέτρο που πλήττει δικαιώματα και ελευθερίες;

Ο Ευάγγελος Πρωτοπαπαδάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Εφαρμοσμένης Ηθικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, και μεταξύ άλλων, διευθυντής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ και πρόεδρος του ελληνικού κλιμακίου της Έδρας Βιοηθικής της UNESCO.

Ζητήσαμε τη δική του θέση πάνω σε αυτό το στοχευμένο lockdown, ή μάλλον πιο σωστά, του ζητήσαμε να μας εξηγήσει με τρόπο απλό αν αυτή η πρακτική είναι ηθική ή ανήθικη. Άλλωστε, πρόκειται για μία σκέψη που κερδίζει συνεχώς υποστηρικτές και στη χώρα μας, και με τη δραματική τροπή που έχει πάρει η πανδημία, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να το δούμε να συμβαίνει και εδώ.

Είναι ανήθικο ένα lockdown μόνο για ανεμβολίαστους;

Νομίζω ότι πια όχι μόνο δεν είναι ανήθικο, αλλά το lockdown για τους ανεμβολίαστους είναι η πλέον ηθικώς αποδεκτή επιλογή -από τη στιγμή που τα επιστημονικά τεκμήρια και οι σχετικές έρευνες μας δείχνουν ότι οι εμβολιασμένοι πράγματι δεν κινδυνεύουν σοβαρά.

Και αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους.

Ο πρώτος και σημαντικότερος είναι ότι οι ανεμβολίαστοι εξαιτίας της επιλογής τους πλήττουν την δυνατότητα επίτευξης της ανοσίας της αγέλης, και συνεπώς πρέπει να περιορίζεται η δυνατότητά τους να βρίσκονται μαζί με άλλους, και γιατί μεταδίδουν πολύ πιο εύκολα αλλά και γιατί παραμένει ένα ποσοστό νόσησης στους εμβολιασμένους, οπότε καλό είναι αυτοί να προστατευθούν.

Όπως είναι δικαίωμα αναφαίρετο εκείνων να παραμείνουν ανεμβολίαστοι, έτσι είναι και δικαίωμα των υπολοίπων να προστατευτούν. Και είναι υποχρέωση της πολιτείας αυτό.

Είναι δύο διαφορετικά δικαιώματα που συγκρούονται εδώ, όμως ο καθένας κάνει τις επιλογές του και με βάση αυτές υφίσταται και τις συνέπειες.

Για παράδειγμα εγώ ανέλαβα το “ρίσκο” να εμβολιαστώ, άρα πρέπει να αναλάβω και τις συνέπειές του. Έτσι κι αυτός που παραμένει ανεμβολίαστος αναλαμβάνει τις συνέπειες του να νοσήσει αλλά και του να μην έχει την ίδια ακριβώς κοινωνική ζωή που έχει ένας εμβολιασμένος.

Αν σας ζητούσα να μου πείτε κάποιον φιλόσοφο ή κάποια θεωρία πάνω στην οποία στηρίζετε αυτήν τη θέση;

Αν οι ηθικές παραδόσεις είναι τρεις -αρετοκρατία, συνεπειοκρατία και δεοντοκρατία, με πρώτη την αρετοκρατία ιστορικά- νομίζω και απ’ τις τρεις παραδόσεις αυτό που εξάγεται είναι ένα καθήκον εμβολιασμού.

Θα μείνω στην καντιανή παράδοση, όπου υπάρχουν και τα καθήκοντα προς τον εαυτό μας -δεν μπορεί δηλαδή κανείς έλλογα να αποφασίσει να βλάψει τον εαυτό του και αυτό να μην τον ρίχνει σε μια αντίφαση- αλλά υπάρχουν και τα καθήκοντα προς τους άλλους. Αυτά βέβαια είναι ατελή στη σκέψη του Καντ, αλλά είναι εξίσου δεσμευτικά. Και ένα απ’ αυτά είναι το καθήκον της αλληλεγγύης.
Όπως είναι δικαίωμα αναφαίρετο εκείνων να παραμείνουν ανεμβολίαστοι, έτσι είναι και δικαίωμα των υπολοίπων να προστατευτούν. Και είναι υποχρέωση της πολιτείας αυτό.

Ο καθένας από μας δηλαδή, αφενός έχει ένα τέλειο καθήκον προς τον εαυτό του, να μη βλάψει πχ σοβαρά την υγεία του, αφετέρου έχει κι ένα ατελές καθήκον προς τους άλλους, και εν προκειμένω, να βοηθήσει στη δημιουργία ανοσίας της αγέλης.

Ο ανεμβολίαστος κάνει κάτι που έρχεται σε αντίθεση και με αυτά τα δύο. Οπότε κάνει κάτι που κατά μια έννοια είναι ακατανόητο -τουλάχιστον για την καντιανή ηθική παράδοση.

Αυτήν την επιλογή την υπερασπίζεστε; Έχει το δικαίωμα κάποιος να μην κάνει το εμβόλιο; Θα μπορούσε να πει κανείς σε ένα επιφανειακό επίπεδο ανάλυσης και ανάγνωσης ότι “ναι, έχει το δικαίωμα να μην εμβολιάζεται, γιατί η υγεία του είναι προσωπικό του ζήτημα και γιατί πχ προστατεύεται συνταγματικά η ελευθερία να λαμβάνει ο ίδιος αποφάσεις για την υγεία του κλπ”.
Ωστόσο εγώ θα έλεγα ότι έχουμε μια λάθος εικόνα για τα δικαιώματα και αυτό συμβαίνει γιατί χρησιμοποιούμε τον όρο χωρίς να γνωρίζουμε τόσο την ιστορική του εξέλιξη όσο και την έννοια που έχει πάρει κατά καιρούς.

Για παράδειγμα, επειδή είναι δικό μου θέμα τι θα κάνω με την ελευθερία μου, έχω το δικαίωμα να πουλήσω τον εαυτό μου ως δούλο σε κάποιον άλλον; Η απάντηση είναι πως “όχι”.

Δεν μπορεί κάθε τι που αφορά εμάς αυστηρά προσωπικά να προστατεύεται και από ένα δικαίωμα, δεν αρκεί αυτό. Πρέπει να υπάρχει και μία λογική θεμελίωση πίσω απ’ αυτό.

Με άλλα λόγια, η επίκληση των δικαιωμάτων μάς αφήνει πολλές φορές ακάλυπτους στην ανοησία, στη δεισιδαιμονία ή στην άγνοια που μας διακατέχει.

Το δικαίωμά μου να μείνω ανεμβολίαστος έχει να κάνει με το κατά πόσο αυτό που θέλω να κάνω μπορεί να είναι έλλογο. Και αυτά τα λέω απ’ την καντιανή οπτική.

Εγώ θεωρώ ότι δεν μπορεί να εγκριθεί από τον λόγο μία αξίωση να παραμείνω ανεμβολίαστος επί τη βάση ενός δικαιώματος μου -στην αυτοδιάθεση πχ- γιατί πολύ απλά είναι καταστροφικό. Και αυτό το λένε οι επιστήμονες και δεν έχουμε κάτι άλλο να εμπιστευτούμε.

Αυτός που επιλέγει να παραμείνει ανεμβολίαστος, το κάνει χωρίς να επιθυμεί να νοσήσει και να καταλήξει σε κάποια ΜΕΘ. Τελικά όμως αυτό θα του συμβεί, απλά εκείνος δεν το ξέρει. Και εδώ η έννοια του δικαιώματος έχω την αίσθηση ότι εξασθενεί πάρα πολύ. Αυτό είναι το ένα ζήτημα.

Και το δεύτερο;

Μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ως κοινωνίες του δυτικού κόσμου, έχουμε περιχαρακωθεί σε μια έννοια δικαιωματισμού, στην οποία κάθε τι που απειλεί να παρεισφρήσει στον κύκλο της αυστηρά προσωπικής μας ύπαρξης, πρέπει να σταματάει επί της βάσης της επίκλησης κάποιου δικαιώματος.
Λέμε ας πούμε “δεν μπορείς να μου επιβάλεις οτιδήποτε αφορά εμένα” ενώ εδώ η περίπτωσή μας, δεν αφορά αποκλειστικά τους ανθρώπους που επιλέγουν να μην εμβολιαστούν, αφορά και το κοινωνικό σύνολο. Υπό αυτό το πρίσμα, έχουμε ξεχάσει ότι είμαστε και μέλη μιας κοινωνίας, τα οποία εξαρτώνται το ένα απ’ το άλλο και όπου η ευημερία της εξαρτάται απ’ τη συνολική μας παρουσία.
Βλέπω δηλαδή ότι υπάρχει μια σύγκρουση δυο αντιλήψεων εδώ: μιας αντίληψης δικαιωματισμού και μιας αντίληψης κοινοτισμού.

Τα δικαιώματα είναι για να μας προστατεύουν από την επιβουλή του κράτους ή άλλων οι οποίοι απεργάζονται πράγματα τα οποία δεν ταιριάζουν με τις προσωπικές επιθυμίες, αλλά πέρα από τα δικαιώματα υπάρχουν και άλλα πράγματα, όπως αυτό που λέμε “κοινωνία”, “κοινότητα”, “συμβίωση”...

Έχουμε ξεχάσει ότι είμαστε και μέλη μιας κοινωνίας, τα οποία εξαρτώνται το ένα απ’ το άλλο και όπου η ευημερία της εξαρτάται απ’ τη συνολική μας παρουσία. Ας πούμε σκεφτείτε το εξής. Η κατάσταση της υγείας κάποιου αποτελεί ένα ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο και αποτελεί δικαίωμά του να μην αποκαλύπτεται. Αυτό σε ένα επίπεδο αφηρημένο μπορεί να ισχύει. Αν ξέρω για παράδειγμα ότι κάποιος είναι φορέας του HIV, δεν νομιμοποιούμαι να το αποκαλύψω σε κανέναν. Η σύντροφος αυτού του ανθρώπου όμως θα το καταλάβαινε αυτό αν της το έκρυβε και το μάθαινε εκ των υστέρων; Θα τη συγκινούσε το γεγονός ότι αποτελεί δικαίωμα του να μην της το πει;

Ή για να πάω στο δικαίωμα του μη εμβολιασμού. Αν πάμε σε ένα ορεινό χωριό, όπου κινδυνεύουν όλοι από έναν ανεμβολίαστο, τι ισχύ έχει το δικαίωμα του αυτό στην τοπική κοινωνία; Την ενδιαφέρει ότι έχεις το δικαίωμα να παραμείνεις ανεμβολίαστος, αν η άσκηση αυτού του δικαιώματος, την απειλεί ευθέως; Γιατί θα πρέπει να ξέρετε ότι σε μια μικρή κοινωνία πολλαπλασιάζεται ο αντίκτυπος των επιλογών μας.

Σχόλια